YAZILAR
Yazıları Okumak İçin “+” sembolüne tıklayınız.
Küçük Çocuklar da Ekonomiden Anlar
Çocuklar 7 yaşına kadar yetişkinliğe taşıyacakları finansal davranışların bir kısmını edinmiş oluyorlar, araştırmalar böyle söylüyor.
Hatta çocukların 4 yaş civarında çeşitli finansal kavramları anlayabildiklerini ileri süren çalışmalar da mevcut. Bu konuda kendi yapmış olduğum bir ön araştırmaya göre ise, 5 yaşındaki çocuklar ailelerinin gündeminde olan ekonomik değişimlerin farkındalar; “Öğretmenim bu oyuncak kırılırsa yenisini alamayabiliriz çünkü artık çok daha pahalı değil mi?” sorusu öğretmenlerin bu farkındalığa ilişkin aktardıklarından yalnızca biri.
Aslında yetişkinler olarak çocuklarla ekonomiyi yan yana gelmesi zor iki konu gibi düşünsek de, birçok çocuk bayram, doğum günü, karne, tatil sebepli dönemsel harçlıklar aracılığıyla veya bazı kültürlerde para karşılığında ev işlerine yardım etme, biriktirdikleri nesneleri arkadaşlarıyla takas etme yoluyla finansal kararlar vermiş oluyorlar. Ayrıca aile bireylerinin alışveriş gibi mali eylemlerini de küçük yaştan itibaren gözlemliyorlar. Yani ekonomi, zannettiğimiz gibi çocuklar için kocaman bir konu değil, hayatlarının oldukça içinde.
Bu sebeple altı çizilmesi gereken bir nokta var, çocuklar gözlem yoluyla ailelerinin finansal tutum ve davranışlarını kopyalama eğilimindeler. Yani bizler ekonomi ve finans konusunda nasıl bir tutum içerisindeysek çocuklarımız da öyle olmaya daha yatkınlar. Bu oldukça önemli bir bilgi çünkü durumun aksine birçok ebeveyn mali olarak çocuklarının gelecekte kendilerinden çok daha iyi durumda olmasını istiyor. Bu durumda aile de okullar da bu konuya ilişkin eğitimi gündeme almak ve bunu olabilecek en erken yaşta yapmak durumunda.
(Çocuklar İçin Ekonomi Ebeveyn Eğitimleri İçin Tıklayın)
Nitekim ABD başta olmak üzere birçok gelişmiş ülkede erken çocukluk dönemi eğitim müfredatlarında ekonomi kazanımlarına yer veriliyor. Fakat çocuk için sıkıcı olmaması ve tıpkı yaygın görülen matematik korkusu gibi olumsuz izlere yol açmaması adına erken çocukluk eğitimi uzmanlarıyla planlanmış ve basitten karmaşığa doğru ilerleyen, oyunla iç içe bir yol izlenmesi de önemli…
Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Dr. Öğr. Üyesi Semiha Yüksek Usta
Instagram: economyforkids
Kumbaralar Tarih mi Oldu? Sahi Nasıl Doğmuştu?
Kumbaralar Tarih mi Oldu?
Sahi Nasıl Doğmuştu?
Çocuklar için finans konusundaki yazılarımı paylaşmadan önce, internette görsel aradığımda her yerde domuz kumbaralara rastlıyorum. Batıda domuz kumbaraların yaygınlığını medyadan ve filmlerden biliyoruz. Hatta “Kumbara” anlamında “money box” yerine “piggy bank” kullanılması da sanırım bu figürün biriktirme kültüründe ve dildeki etkisini gözler önüne seriyor.
Bu arada yeri gelmişken bizim “kumbara” kelimesinin Farsça üzeri delikli para kutusu anlamına geldiğini belirtelim. Aslında kelime, “humbara”dan evrilmiş. “Hum” (üzeri delikli kap) ve “pare” (küçük pay-para) birleşerek “humpare” olmuş, zamanla bu kelime “humbara” ve ardından “kumbara” haline gelmiş.
Domuz figürlü kumbaraların yaygınlığı ve sembol haline gelmesi beni bu figürün ortaya çıkış hikayesini araştırmaya yönlendirdi. Bu hikayenin dilsel bir benzerlikle doğduğunu gördüm. Orta Çağ İngiltere’sinde turuncu bir kil, kap kacak gibi malzemeler yapmak için kullanılıyormuş ve bu kile “pygg” deniyormuş. Domuza da “pig” denildiğinden, bu iki kelime benzerliği nedeniyle domuz şeklinde kilden para saklama kapları yapılmış. Aslında bu, biraz da mizahın ürünü olmuş. Ve bolluk simgesi olarak da görüldüğünden kabul görüp yaygınlaşmış.
Peki, diğer kültürlerde hangi figürler kumbaralarla özdeşleşmiş?
Japonya’da “maneki neko” adı verilen, şans ve bolluk sembolü bir patisi havada duran kedi şeklinde kumbaralar var.
Hindistan’da, tanrılardan biri olan fil yüzlü Ganesha kumbaraları yaygın veya bereketi temsil ettiği düşünülerek doğrudan fil figürü kullanılıyor.
Doğu Asya’da, özellikle Çin’de “yuan-bao” adı verilen, zenginlik ve iyi şans anlamına gelen kayık benzeri altın külçe şeklinde kumbaralar kullanılıyor ve özellikle yeni yıllarda hediye ediliyor.
Türk kültüründe kumbaraların geçmişine baktığımızda, çok fazla kaynak bulamamakla birlikte, toprak kapların bu iş için kullanıldığını birkaç yerde gördüm. Topraktan yapılmış küpler para saklamak için kullanılıyormuş. Zaten definelerle ilgili hikayelerimiz de toprak küplerde altınlar sunar bize değil mi?
Ancak Türkiye’nin kumbara ile ciddi anlamda tanışması, çoğumuzun hatırlayacağı İş Bankası’nın metal ve kulplu kumbaraları ile olmuş.
Görsel – 1
Bu kumbaralar ilk kez 1928’de ortaya çıkmış. Cumhuriyetin ilk yıllarında ulusal bir ekonomi modelinin benimsenmesi ve yerli malını destekleme çabalarıyla birikim teşvik edildiğinden o dönemde çocuklara yönelik kampanyalar ve reklamlar yapılmış.
Hatta banka, kumbaralarının sahipleri arasından çekilişle belirlediği çocuklara ödüller dahi vermiş.
İş Bankası’nın sanal kumbara müzesi de 2020 yılında açılmış ve halen erişilebilir durumda. Bu görselleri de (Görsel 1., 2.) de o müzeden edindim (2).
Fakat kumbaraların bir dönem sonra birikimde işe yaramayışını Gökhan Akçura bir söyleşisinde şöyle aktarıyor:
“Ama enflasyon canavarı bu güzel tasarruf oyuncağının da sonunu getirdi. Paramızın hızla değer kaybedişi, demir paraların da anlamsız hale gelmesine neden oldu. İnsanlar değersiz paraları niçin kumbaraya atsınlardı ki…”
Ayrıca Akçura Batur’dan şöyle aktarıyor aynı söyleşide: “Bozuk paraya [artık] para gözüyle bakılmıyor ki saklansın, biriktirilsin. Zaman hızla kemiriyor durduğu yerde duran akçeyi: Kumbarayı dolaşımdan kaldıran, onu Mumyalar Müzesi’ne götüren aslında enflasyon.” (1)
Nostaljik kumbarayı “economy for kids” instagram hesabımda paylaştığımda bir takipçimiz, “içine altın atarlarsa ancak o zaman bir işe yarar artık” demişti. Hepimizin bildiği üzere, kumbaraları hakikaten de tozlu raflara kaldıran durum bu…
Ancak yine de fikrimce çocuklara erken çocukluk döneminde, parayı, birikimi, hazzı ertelemeyi ve sebat etmeyi, hedef koymayı öğretebilmenin en verimli yollarından biri olma özelliğini de koruyor.
Diğer yollar için:
(Çocuklar İçin Ekonomi Ebeveyn Eğitimleri İçin Tıklayın)
Dr. Öğr. Üyesi Semiha Yüksek Usta
Instagram: economyforkids
Kaynaklar:
(1) Daloğlu, A. (2021). Bir müzenin öyküsü kumbaradan geçer mi?
https://www.birkultur.com/2021/11/20/bir-muzenin-oykusu-kumbaradan-gecer-mi/
(2) İş Bankası Sanal Müze. https://issanat.com.tr/turkiye-is-bankasi-muzesi/kumbara/